آیا باید دکتری بخونم؟!

این روزها، همه کسایی که با من لیسانس رو شروع کرده بودن یا دانشگاه رو کاملا ترک کردن یا اینکه جایی در گذار از کارشناسی ارشد به دکتری هستن. تعدادی وارد دوره دکتری شدن و تعدادی هم در فکر ورود به این مقطع، شب و روزشون رو سر می‌کنن. نزدیک به یک‌ساله که من دوره دکتریم رو در آلتو شروع کردم. احتمالا هنوز تجربه کافی برای دادن یک جواب خیلی پخته به این سوال رو ندارم، اما به نظرم تجربه‌هایی که این مدت کسب کردم یا چیزهایی که از بقیه شنیدم یا دیدم بتونه ایده‌های شفاف‌تری بده در مورد دکتری خوندن!

دکتری خواندن در ایران

راستش من به طور کلی مخالف دکتری خوندن توی ایران هستم! نه به این خاطر که ما اصلا اساتید خوبی نداریم در ایران، نه! بلکه به این خاطر که دکتری خوندن یک کار حرفه‌ایه و نیازمند یک بستر مناسبه که در ایران با تقریب خوبی همچین بستری وجود نداره. البته استثناهایی وجود داره برای قشر خاصی از جامعه!

ما توی ایران دانشگاه‌های خوبی داریم که «آموزش» با کیفتی ارائه می‌کنند. تجربه من از کلاس‌های دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه صنعتی شریف اینه که آموزش ارائه شده، به نسبت بقیه جاهای دنیا، از کیفیت قابل قبولی برخورداره. خصوصا که بعضی از کلاس‌ها واقعا با کیفیت بالایی برگزار میشن. کسی نمی‌تونه منکر کیفیت کلاس‌ جبر یا ریاضی عمومی دکتر شهشهانی، فرایندهای تصادفی دکتر علیشاهی، فیزیک۳ یا کاربرد کامپیوتر در فیزیک دکتر اجتهادی، الکترومغناطیس دکتربهمن‌آبادی و دینامیک غیرخطی دکتر مقیمی بشه! اصلا مگه چند جای دنیا در دوره لیسانس کلاسی با کیفیت کلاس مکانیک کوانتومی دکتر گوشه، فیزیک۱ یا هواشناسی یا نسبیت دکتر شجاعی ارائه میشه؟ اگه بخوایم منصف باشیم، ما در مقطع کارشناسی، حداقل در علوم پایه که من بیشتر اطلاع دارم، دانشگاه‌های خوبی داریم؛ دانشگاه خوب به معنی مجموعه‌ای از اساتید (مدرس)، دانشجوها، امکانات آموزشی و کادر اجرایی. قبول دارم که قوانین آموزشی، منش کادر اجرایی و فضای بسته و سیاست‌زده دانشگاه‌های ما اصلا راضی‌کننده نیست. اما از نقطه نظر آموزشی، دوره‌‌های لیسانسی که در دانشگاه‌های برجسته ما ارائه میشه واقعا خوبه. برای همین اگر کسی واقعا دوست داشته باشه که مثلا فیزیک بخونه، حتما توی پایتخت یا کلان‌شهرهای ایران فرصت استفاده از یک آموزش با کیفیت و به شدت ارزون‌قیمت رو پیدا می‌کنه. از طرف دیگه، به لطف دوره‌های آنلاین و ویدیوهای آموزشی روی وب، بخش بزرگی از ضعف‌های آموزش برطرف شده. شاید شما درسی بگیرین و استاد اون درس نتونه خوب درس بده، اما احتمال زیاد می‌تونه سوال شما رو جواب بده یا بالاخره کسایی پیدا میشن که به سوال شما جواب بدن. به عنوان مثال شما می‌تونید کلاس‌های درس حالت جامد دانشگاه آکسفورد رو ببینید و در نهایت مشکلاتی که توی حل مسئله دارین رو از کسی بپرسین.

ما در دانشگاه‌های ایران شاید مدرسان خوبی داشته باشیم که به دانشجوهای خوبی تدریس می‌کنند ولی در مورد پژوهش، حتی اگر تعدادی پژوهشگر خوب هم داشته باشیم، متاسفانه شرایط مناسبی برای تربیت پژوهشگر جوان نداریم. کوچک شدن سفره اساتید هم از طرف دیگه اون‌ها رو به بیرون از دانشگاه و فعالیت‌های غیرعلمی بیشتر علاقه‌مند کرده. از بد حادثه هم هر چقدر که پیش رفته وضع بدتر شده! تازه این رو هم باید در نظر بگیریم که تعداد چشم‌گیری از دانشجوهای خوب ما بعد از تموم شدن دوره لیسانس، مهاجرت می‌کنند و از باقی‌مونده اون‌ها باز عده‌ای بعد از تموم‌شدن ارشدشون کشور رو ترک می‌کنند. پس چندان دانشجوی علاقه‌مند و باکیفیتی هم نمی‌مونه که همون اندک پژوهشگران ما بتونند از اونا پژوهشگر با کیفیت بسازن!

اگر می‌خواهید در ایران دکتری بخوانید، قبل از هر چیزی مطمئن شوید که روحیه رویارویی با انواع و اقسام مشکلات را دارید! در کنار این روحیه، به یک منبع مالی مطمئن و یک خانواده حمایتگر نیز نیاز دارید. اگر همه این‌ها برایتان فراهم بود، تلاش کنید یک گروه پژوهشی خوب پیدا کنید که اعضایش شرایط شما را داشته باشند. انتخاب استاد راهنما را با وسواس زیاد انجام دهید و حتما از دانشجوها فارغ‌التحصیل شده در آن گروه و سایر همکاران تحقیق کنید.

دست خدا همراهتان؛ با آرزوی موفقیت!

دکتری خواندن در خارج از کشور

دکتری به مثابه ازدواج!

پیشنهاد من به شما اینه که به مقطع دکتری مثل ازدواج فکر کنید. خصوصا به تعبیر ایرانی «شوهر کردن»! استاد راهنما نقشی شبیه به «شوهر» رو برای شما خواهد داشت. استاد راهنما ممکنه تو همه کار آدم دخالت کنه و از لحاظ حقوقی هم خیلی می‌تونه محدودیت یا فرصت ایجاد کنه. استاد راهنمای خوب زمینه رشد آدمو فراهم می‌‌کنه و استاد راهنمای بد، آدمو زمین میزنه؛ چه از لحاظ علمی، چه از لحاظ روحی و روانی. ملاک انتخاب استاد راهنما لبخندهای مصنوعی، بزرگ بودن گروه تحقیقاتیش یا h-index بالا نباید باشه به تنهایی. خیلی از آدمای اسم و رسم دار، مثل‌ آواز دهل هستن، فقط از دور خوشن و کار باهاشون واقعا رنج ‌آوره. بعضی از آدمای به ظاهر معمولی از طرف دیگه گاهی واقعا گزینه‌های بهتری هستن! همیشه وارد گروهی بشین که در مرحله اول به شخصیت شما احترام گذاشته بشه و به کرامت انسانی آدما اهمیت داده بشه. پیشنهاد من اینه که در انتخاب اساتیدی که خیلی معروف هستند یا منشی دارن بسیار با احتیاط برخورد کنید! آزار و اذیت‌های جنسی مقوله جدی توی هر محیط کاریه، خصوصا برای دخترها. لطفاً اینو در دانشگاه هم جدی بگیرین.

انتخاب موضوع

در انتخاب موضوع دقت کنید و وسواس به خرج بدین! برای هر پوزیشنی اپلای نکنید و برای پذیرش گرفتن عجله به خرج ندین. شما بین ۳ تا ۵ سال قراره مشغول به یک موضوع مشخص با سرپرستی یک فرد خاص باشین. برای همین هم در انتخاب موضوع باید حسابی سبک-سنگین کنید که آیا واقعا علاقه‌دارین بهش و هم این‌که توانایی‌ها و شرایطتون سازگاری داره با اون موضوع یا نه! فراموش کنید توی رزومه‌تون چی نوشتید، ببینید خودتون با چه مسائلی راحت‌تر هستید. مثلا اگر آدم آزمایشگاهی نیستید الکی جاهایی که کار آزمایشگاهی دارن اپلای نکنید. یا اگه ترجیح میدین بیشتر کد بزنید تا روی کاغذ مسئله حل کنید نگاه کنید به مقاله‌های اون گروه و ببنیید چه حال و هوایی دارن. زمان مصاحبه صراحتا در مورد جنس کار، ویژگی‌های فنی و چشم‌اندازه پروژه بحث کنید. گاهی از اوقات شما زمان کافی برای یادگیری چیزهایی که تاحالا ازشون هیچ سرشته‌ای نداشتین رو پیدا نخواهید کرد. خصوصا کسایی که دوست دارن تو حوزه‌های بین رشته‌ای کار کنند و برای ورود به دکتری رسما رشته/دانشکده‌شون رو تغییر میدن باید مراقب این باشن که وقتی وارد یک فرهنگ جدید میشن ممکنه چیزها خیلی عجیب و غریب‌تر از اونی که فکر می‌کردن باشه. پس تخیل نکنید که اشکالی نداره میرم و یاد می‌گیرم! یادگیری هر چیز بیگانه‌ای کار سختیه، خصوصا در مقطع دکتری که همه چیز فشرده است. حواستون باشه که شما نه وقت کافی دارین و نه گاهی اجازه لازم برای متمرکز شدن روی یادگیری کامل چیزی! در مقطع دکتری از شما انتظار میره که «چاپ» کنید؛ به این معنا که دست کم سالی یکی دو مقاله باید منتشر کنید.

خلاصه که دکتری خوندن کار پر دردسریه و تا جایی که میشه باید احتیاط کرد. اما، خب، زندگی همیشه پره از هندونه‌های سربسته و سیب‌هایی که بالا می‌رن، هزار چرخ می‌خورن و برمی‌گردن. هر کسی می‌تونه در این مسیر اشتباه کنه. هنر آدما به اشتباه نکردن نیست، که آدمی به اشتباه کردن معنی پیدا می‌کنه. اما میشه اشتباه‌های رایج رو کم‌تر مرتکب شد و از تجربه‌های سودمند بقیه بیشتر استفاده کرد.

پادکست ۱/۰۵ رادیوفیزیک، «چرا تحصیل در دیار غربت؟!»

پادکست سوم رادیوفیزیک گفت‌وگوی صمیمی بین امید، عباس و برسام است که در مورد علت‌های «تحصیل در خارج از کشور» صحبت می‌کنند. موضوعی که امروز در حال تبدیل به یک اپیدمی در جامعه دانشگاهی ایران است.