چرا ستارهها و سیارات کروی هستند و کهکشانها معمولاً شکل دیسکی دارند؟
میخواهیم بدانیم شکل اجرام نجومی که در آسمان میبینیم به چه صورتی هستند؟ بگذارید ببینیم در آسمان بالای سرمان چه چیزهایی میبینیم؟ در طول روز عمدتاً خورشید را میبینیم! ولی در شب می توانیم ستارهها را هم مشاهده کنیم. در مناطق شهری تعداد خیلی کمی از آنها و در مناطق خیلی تاریک و بهدور از آلودگی نوری شهرها تا حدود پنج الی شش هزار ستاره! امروزه میدانیم که خورشید یک کره بزرگ گازی است که بهدلیل همجوشی هستهای در مرکز آن شعلهور و درخشان است. ستارههای آسمان شب هم همگی خورشیدهایی هستند کرویشکل؛ در اندازهها و دماهای مختلف. دیگر چهچیزهایی میتوانیم در آسمان شب ببینیم؟ ماه و گاهی، بعضی از سیارات منظومهشمسی. ماه و سیارات منظومهشمسی هم همگی بهشکل کروی هستند؛ سنگی، گازی یا یخی. همچنین میبینیم که خورشید، ماه و سیارات در محدودهای در آسمان که به آن منطقهالبروج گفته میشود، حرکت میکنند و این موضوع یعنی تقریباً همگی در یک صفحه حول خورشید میگردند. بنابراین اگر میتوانستیم از بالا به منظومهشمسی نگاه کنیم میدیدیم که ساختاری شبیه به یک دیسک دارد. دیگر چه؟ اگر در مناطق تاریک و بهدور از شهرها باشیم این شانس را خواهیم داشت که نوار مهآلود کهکشان راهشیری را هم ببینیم. چرا نوار مهآلود؟ چون ما در واقع از داخل دیسک کهکشان به مناطق مرکزی آن نگاه میکنیم؛ بنابراین آن را بهصورت یک نوار میبینیم و گرد و غباری که در راستای دید ما قرار گرفته باعث میشود این نوار بهشکل مهآلود باشد. با کمک تلسکوپ میتوانیم کهکشانهای دیگر را هم ببینیم که عمدتاً ساختاری دیسکیشکل دارند. گهگاه در آسمان شب میتوانیم دنبالهدارها و شهابها را هم ببینیم. دنبالهدارها را میتوان از جمله اجرام سرگردان منظومهشمسی دانست که معمولاً شکلهای نامنظم دارند. دنبالهدارها حاوی مقادیر زیادی یخ (مواد فرار مثل آب، متان، آمونیاک و غیره) هستند و معمولاً در مدارهای کشیدهی باز یا بسته بهدور خورشید میگردند. با نزدیک شدن به خورشید یخ آنها آب شده و فوران میکند و بههمراه خود بخشهایی از این گلولههای برفی کثیف را در فضا بر جای باقی میگذارند که تشکیل دنباله را میدهند. این مواد برجایمانده که بهشکل گرد و غبار و تکهسنگهای بزرگ و کوچک هستند میتوانند با عنوان شهوابوارها گاهی در مسیر حرکت زمین قرار گرفته، وارد جو شوند و بهدلیل اصطکاک بالا با مولکولهای داخل جو بسوزند و ردّی درخشان از خود بهنمایش بگذارند. همان شهابهای جذاب آسمان!
با این توضیحات، اجرام و ساختارهای نجومی میتوانند اشکال مختلفی داشته باشند، اما چرا این اشکال را دارند؟ چرا تمام ستارهها و سیارات بهشکل کروی هستند؟ چرا منظومهشمسی و همچنین بیشتر کهکشانها ساختاری دیسکی دارند؟ و چرا دنبالهدارها و اجرام سرگردان در منظومهشمسی شکلهای نامنظم دارند؟
در ویدیوی زیر که قسمت اول از سری لایوهای اینستاگرامی «علامت سؤال» بوده درمورد پاسخ این سؤالات توضیح دادهام.
«علامت سؤال» عنوان سری لایوهای اینستاگرامیای است که در هر قسمت از آن به یک سؤال نجومی پاسخ داده میشود. این سؤال میتواند ساده اما حاوی نکتهای مهم باشد! در علامت سؤال اول درمورد شکل اجرام سماوی و دلیل آن توضیح داده شده است.